พระสังข์ทักษิณาวรรตและพระสังข์อุตราวัฏกับการเวียนซ้าย-ขวา

จากเทวปกรณัมที่เล่ามา หลายคนอาจจะสงสัย พระสังข์ทักษิณาวรรต หรือถ้าแปลเป็นภาษาง่าย ๆ จะแปลว่าหอยเวียนขวา ส่วนพระสังข์อุตราวัฏ หรือหอยเวียนซ้ายนั้น จะดูอย่างไร ว่าสังข์ขอนไหนที่เป็นเวียนขวา หรือว่าเวียนซ้าย  ก่อนอื่นเราคงต้องมาทำความเข้าใจกันก่อนนะขอรับ ว่าการดูว่าเปลือกหอยเปลือกไหน เวียนขวาหรือว่าเวียนซ้ายนั้น มีการมองอยู่สองแบบ แบบหนึ่งเป็นไปตามหลักการทางด้านสังขวิทยา ส่วนอีกแบบเป็นไปตามคติของพราหมณ์ เราลองมาเปรียบเทียบทั้งสองแบบดูนะขอรับ

เอาแบบทางด้านสังขวิทยาก่อนแล้วกันนะขอรับ ถ้าตอนนี้ใครมีเปลือกหอยทะเลในมือ (ขอเป็นหอยฝาเดียวนะขอรับ หอยสองฝาเดี๋ยว ไว้มีเวลากระผมค่อยบอกว่าดูยังไงเป็นฝาซ้ายหรือว่าฝาขวา) ทีนี้ลองยกเปลือกหอยขึ้นมาดูนะขอรับ ให้เอาด้านที่เป็นปลายแหลมชี้ขึ้นข้างบน แล้วหันเอาด้านที่เป็นปากเปิด (aperture) หันเข้าหาตัว ถูกต้องแล้วขอรับ ทีนี้ให้สังเกตด้านปากเปิด ถ้าปากเปิดอยู่ด้านขวามือเรา แสดงว่าเป็นหอยเวียนขวา (right-hand coiling : Dextral) แต่ถ้าปากเปิดอยู่ด้านซ้ายก็เป็นหอยเวียนซ้าย (left-hand coiling : Sinistral) ขอรับ ซึ่งในหอยทะเล 99.99 % เป็นหอยเวียนขวา และ 0.01 % เป็นหอยเวียนซ้าย

เอาล่ะขอรับทีนี้เรามาลองดูการขดวนของหอยแบบทางคติพราหมณ์บ้างขอรับ  ในทางพราหมณ์นั้น เขาไม่ได้มองการขดวนเหมือนทางวิชาการ แต่ดูจากเวลาใช้สังข์รดน้ำ ลองนึกภาพตอนที่เรารดน้ำสังข์ในงานแต่งงานสิขอรับ เราทำอย่างไร เราจะหันเอาด้านปลายแหลมเข้าหาตัว แล้วก็เอาด้านที่เป็นช่องที่ใส่น้ำออกจากตัวใช้ไหมขอรับ ในกรณีนี้ถ้าปากเปิด หรือช่องที่ใช้รดน้ำนั่นแหละขอรับ อยู่ทางด้านซ้ายมือเรา ก็จะเรียกว่า หอยเวียนซ้าย หรือสังข์อุตราวัฏ แต่ถ้าปากเปิดอยู่ทางด้านซ้ายมือ ก็จะเป็นหอยเวียนขวา หรือสังข์ทักขิณาวรรต

ทีนี้เอาใหม่นะขอรับ เราลองเอาสังข์อุตราวัฏ มาดูการขดวนแบบทางวิชาการดู สังเกตเห็นอะไรไหมขอรับ ใช่แล้วขอรับ สังข์อุตราวัฏก็จะกลายเป็นหอยเวียนขวาในทางวิชาการ และในทำนองเดียวกัน สังข์ทักขิณาวรรต ก็จะกลายเป็นหอยเวียนซ้าย เพราะฉะนั้นอย่าได้สับสนนะขอรับ ให้เข้าใจว่า ถ้าพูดถึงสังข์ หรือพระมหาสังข์ทักษิณาวรรตแล้วล่ะก็จะหมายถึงหอยที่มีการขดวนของเปลือกเป็นแบบเวียนซ้าย ส่วนสังข์หรือพระสังข์อุตราวัฏจะหมายถึงหอยที่มีการขดวนของเปลือกเป็นแบบเวียนขวาขอรับ

เหตุที่เรียกหอยเวียนขวา (ในทางพราหมณ์) ว่า สังข์ทักษิณาวรรต ซึ่งทักษิณ แปลว่าทิศใต้ และหอยเวียนซ้าย (ในพราหมณ์) ว่า สังข์อุตราวัฏ ซึ่งคำว่า อุตรา หรืออุดร แปลว่าทิศเหนือ ก็เนื่องมาจากคติของคนโบราณ ที่ถือเรื่องทิศเป็นสำคัญ เช่น ยามนอนจะหันหน้าไปทางทิศตะวันออก ศีรษะไปทางทิศเหนือ ด้วยถือว่าเป็นทิศมงคล ดังนั้น ทิศตะวันออก จึงได้ถือเป็นทิศเบื้องหน้า ก็เลยเรียกทิศตะวันออกว่า “บูรพา”  ซึ่งแปลว่า เบื้องหน้า หรือข้างหน้า เมื่อเป็นเช่นนี้ ทิศตะวันตกจึงอยู่ด้านหลังเรา ก็เลยว่า ประจิม  หรือปัจฉิม ซึ่งแปลว่า เบื้องหลัง หรือด้านหลังนั่น เอง

เมื่อเรากำหนดทิศได้อย่างนี้แล้ว ทิศเหนือ หรือ “อุดร” ก็จะอยู่ทางด้านซ้ายมือ  และทิศใต้ หรือ “ทักษิณ” ก็จะอยู่ทางด้านขวามือเรา ก็คือ ตามลำดับ ซึ่งทางพราหมณ์ถือว่า ด้านขวาเป็นมงคล ก็เลยเรียกหอยสังข์เวียนขวาและซ้ายในคติความเชื่อของศาสนาพราหมณ์ว่า สังข์ทักษิณาวรรต และสังข์อุตราวัฏตามลำดับ

ขออนุญาตนอกเรื่องอีกสักนิดขอรับ ในประเทศอินเดีย เราคงทราบดีอยู่แล้วว่ามีการปกครองแบบแบ่งวรรณะ (varna) ต่าง ๆ สี่วรรณะ เชื่อหรือไม่ขอรับว่า แม้แต่สังข์เองก็ยังแบ่งออกเป็นสีในการใช้ตามวรรณะด้วยเช่นกัน โดย วรรณะพราหมณ์ ใช้สังข์สีขาว วรรณะกษัตริย์ ใช้สังข์สีแดงหรือสีน้ำตาล หรือชมพู วรรณไวศยะ ซึ่งได้แก่ คหบดี หรือพ่อค้า ใช้สังข์สีเหลือง และวรรณะสุดท้ายคือ ศูทร ได้แก่ ชาวไร่ ชาวนา ผู้ใช้แรงงาน ใช้สังข์สีเทา หรือสีดำ ขอรับ

จากที่กล่าวมา เรื่องสีของสังข์นี่ หลายท่านอาจจะสงสัยว่า เป็นสีโดยธรรมชาติ หรือว่า เอาสีมาย้อมสังข์กันแน่หนอ เมื่อสอบถามท่านผู้รู้ก็ได้คำตอบว่า โดยทั่วไป สังข์ที่ไม่ได้เอาผิวชั้นนอกสุด (periostracum) ออกก็มักจะมีสีเหมือน ๆ กัน คือสีน้ำตาล แต่ถ้าลอกเอาผิวชั้นนอกนี้ออก ผิวเปลือกด้านในก็จะมีสีหลายสีด้วยกัน (หมายถึงแต่ละขอนนะขอรับ มิได้เป็นสีรวมมิตร) คือ สีขาวบริสุทธิ์ สีชมพู สีส้ม แดง น้ำตาล เหลือง และเทา จริงเท็จอย่างไรก็คงต้องให้ท่าน ๆ ทั้งได้พิสูจน์เองขอรับ

หอย Busycon persum กับ สังข์ทักษิณาวรรต แตกต่างกันอย่างไร

อ้อ เกือบจะลืมไป พูดถึงเรื่องสังข์ทักษิณาวรรตแล้ว ในปัจจุบันมีการหลอกขายสังข์ทักษิณาวรรตสำหรับคนที่อยากได้ไว้ครอบครองสักขอน โดยจะนำเอาหอยสังข์อีกชนิดหนึ่ง ซึ่งมีชื่อวิทยาศาสตร์ว่า Busycon persum มาหลอกขายให้และบอกว่าเป็นสังข์ทักษิณาวรรตของแท้ ที่เป็นเช่นนี้ก็เพราะว่า ประชากรหอยชนิดนี้มีการขดวนของเปลือกเป็นแบบเวียนซ้าย (sinistral) หรือแบบทักษิณาวรรตทั้งหมด ทำให้คนที่ไม่รู้ก็นึกว่าตัวเองได้สังข์ทักษิณาวรรตของแท้ไปครอง

แหล่งที่มารูปภาพ
ภาพลักษณะการเวียนขวาเวียนซ้ายของพระสังข์ทักษิณาวรรตและพระสังข์อุตราวัฏ: https://m.facebook.com/760867257309029/posts/765918390137249/
ภาพสังข์ทักษิณาวรรต : http://www.baanjompra.com/webboard/thread-1547-1-1.html

Writer

ผศ.พงษ์รัตน์ ดำรงโรจน์วัฒนา

Photographer

ปองพล สูตรอนันต์