อาหารพื้นบ้าน เป็นอาหารที่หาบริโภคได้ภายในชุมชนของแต่ละท้องถิ่น มักใช้สิ่งที่เก็บหรือหาได้ในแถบชุมชนนั้น นำมาปรุงเป็นอาหารพื้นบ้าน ก่อให้เกิดเอกลักษณ์ด้านอาหารของแต่ละชุมชน ในบริเวณป่าชายเลน ก็มีวัตถุดิบชั้นเลิศสุดพิเศษอย่าง “ลำแพน” อยู่เช่นกัน

“ลำแพน” คืออะไร??

ลำแพน เป็นพืชป่าชายเลนสมาชิกในวงศ์ Lythraceae ชื่อวิทยาศาสตร์คือ Sonneratia ovata Backer

ลักษณะทั่วไปของลำแพน

ลำแพนเป็นไม้ยืนต้นขนาดเล็ก-กลาง สูง 4-12 เมตร กิ่งเป็นรูปสี่เหลี่ยมเปราะ

ราก : มีรากหายใจรูปคล้ายหมุด ยาว 15-30 เซนติเมตร อยู่เหนือผิวดิน มักจะขึ้นในพื้นที่ที่ความเค็มไม่มากนัก และดินค่อนข้างเหนียว มีน้ำท่วมถึงเป็นครั้งคราว

ใบ : แผ่นใบรูปไข่กว้างถึงรูปเกือบกลม มีปลายใบกลม

ดอก : ออกดอกเดี่ยวๆ หรือเป็นช่อกระจุก หลอดกลีบเลี้ยงเป็นรูปถ้วย กลีบเลี้ยงมักมี 6 กลีบ เป็นรูปสามเหลี่ยมแกมรูปไข่ โคนกลีบเลี้ยงด้านในมีสีชมพูเรื่อ กลีบดอกไม่ปรากฏ เกสรเพศผู้จำนวนมากสีขาว

ผล : ผลกลมแป้น กลีบเลี้ยงงอหุ้มติดผล ผลมีเนื้อ เมล็ดจำนวนมาก

การแพร่กระจายของลำแพน

“ลำแพน” พบได้ในหมู่เกาะในทะเล Andaman Borneo, Cambodia, Hainan, Jawa, Malaya, Maluku, New Guinea, Solomon Is., Sulawesi, Thailand, Vietnam

ทำไมถึงใช้ “ลำแพน” ในการประกอบอาหาร??

ผลลำแพนที่แก่จัด (สังเกตจากกลีบเลี้ยงที่เปลี่ยนเป็นสีเขียวซีด) มีรสเปรี้ยว จึงถูกนำมารับประทาน ในเมนูต่าง ๆ ของแต่ละท้องถิ่นที่ต้นลำแพนขึ้น

 “ลำแพน” ถูกนำไปทำอาหารพื้นบ้านอะไรบ้าง ??

ในจังหวัดสมุทรปราการ ลำแพนถูกใช้เป็นวัตถุดิบสำหรับตำน้ำพริก ให้ความเปรี้ยวแทนมะนาว ในขณะที่ภาคตะวันออก เช่น ระยองและจันทบุรี ตำเป็นน้ำพริกกะปิลำแพน หรือฝานบาง ๆ เป็นผักจิ้มน้ำพริก ก็ได้เช่นกัน นอกจากนี้ลำแพนสามารถนำมาดัดแปลงเป็นสินค้าท้องถิ่นได้ โดยการนำไปกวนกับเกลือและน้ำตาลทรายเป็น ลำแพนหยี หรือลำแพน 3 รส

แหล่งที่มา
1) ธนาคารเพื่อการเกษตรและสหกรณ์การเกษตร.  ชุมชนต้องเที่ยวบ้านทะเลน้อย จังหวัดระยอง (EP.1)  เข้าถึงได้จาก youtube.com/watch?v=ZLNDOvoGhmc, 1 มีนาคม 2564. 
2) ชัยสิทธิ์ ตระกูลศิริพาณิชย์, ทนุวงศ์ แสงเทียน, กิตติวัฒน์ เทียมเพ็ง, อานนท์ เชื้อไพบูลย์, ธวัต แทนไฮ, วาณิชยา นิลวิเชียร, ภักดี เชื่อมพิบูลย์ และ วาสนา แซ่ฉั่ว.  (2552).  พันธุ์ไม้ป่าชายเลนในประเทศไทย (ฉบับปรับปรุงใหม่).  กรุงเทพฯ: สำนักอนุรักษ์ทรัพยากรป่าชายเลน กรมทรัพยากรทางทะเลและชายฝั่ง กระทรวง
ทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม.

Writer

ผศ.ดร. เบญจวรรณ ชิวปรีชา

Photographer

ปองพล สูตรอนันต์